Državno uređenje
- Na koji način je Ustavom Republike Srbije uređen sistem podele vlasti?
- Javna uprava
- Pokrajinska autonomija i lokalna samouprava
Na koji način je Ustavom Republike Srbije uređen sistem podele vlasti?
Sudska vlast je nezavisna. Pravni poredak Republike Srbije je jedinstven.
Narodna skupština Republike Srbije jeste najviše predstavničko telo i njena osnovna funkcija jeste zakonodavna i kontrolna. Građani Republike Srbije neposredno biraju narodne poslanike kao svoje predstavnike na parlamentarnim izborima. Narodna skupština ima 250 narodnih poslanika, a mandat narodnog poslanika počinje da teče danom potvrđivanja mandata u Narodnoj skupštini i traje četiri godine odnosno do prestanka mandata narodnih poslanika tog saziva Narodne skupštine.
Vlada Republike Srbije je nosilac izvršne vlasti. Njen mandat je vezan za trajanje mandata Narodne skupštine. Broj članova Vlade i ministarstava se određuje posebno nakon održanih parlamentarnih izbora. Zakonom o ministarstvima se određuje delokrug rada svakog ministarstva. Vladu čine predsednik Vlade, jedan ili više potpredsednika i ministri. Predsednik Vlade vodi i usmerava rad Vlade, stara se o ujednačenom političkom delovanju Vlade, usklađuje rad članova Vlade i predstavlja Vladu. Ministri su za svoj rad i za stanje u oblasti iz delokruga ministarstva odgovorni predsedniku Vlade, Vladi i Narodnoj skupštini.
Predsednik Republike Srbije u skladu sa Ustavom Republike Srbije izražava državno jedinstvo Republike Srbije. Nosilac ove državne funkcije bira se na neposrednim izborima za Predsednika Republike od strane građana, čiji mandat traje pet godina.
Sudska vlast je jedinstvena na teritoriji Republike Srbije. Sudovi su samostalni i nezavisni u svom radu i sude na osnovu Ustava, zakona i drugih opštih akata, kada je to predviđeno zakonom, opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava i potvrđenih međunarodnih ugovora. Raspravljanje pred sudom je javno i može se ograničiti samo u skladu s Ustavom. U suđenju učestvuju sudije i sudije porotnici, na način utvrđen zakonom. Zakonom se može propisati da u određenim sudovima i u određenim stvarima sude samo sudije. Sud sudi u veću, a zakonom se može predvideti da u određenim stvarima sudi sudija pojedinac.
Sudska vlast u Republici Srbiji pripada sudovima opšte i posebne nadležnosti. Sudovi opšte nadležnosti jesu: osnovni sudovi (66), viši sudovi (25), apelacioni sudovi (Beograd, Novi Sad, Kragujevac i Niš), Vrhovni kasacioni sud. Vrhovni kasacioni sud je najviši sud u Republici Srbiji. Sedište Vrhovnog kasacionog suda je u Beogradu. Sudovi posebne nadležnosti jesu: Upravni sud (sedište Upravnog suda je u Beogradu, a postoje i tri odeljenja u Novom Sadu, Kragujevcu i Nišu), prekršajni sudovi (44) i Prekršajni apelacioni sud, privredni sudovi (16) i Privredni apelacioni sud. Osnivanje, organizacija, nadležnost, uređenje i sastav sudova uređuju se zakonom. Ne mogu se osnivati privremeni, preki ili vanredni sudovi.
Javna uprava
Državna uprava u Republici Srbiji
Državna uprava je ustavna kategorija, u smislu da Ustav Republike Srbije njoj posvećuje dva člana 136. i 137. Predviđeno je da je državna uprava samostalna, vezana Ustavom i zakonom, a za svoj rad odgovorna je Vladi. Poslove državne uprave obavljaju ministarstva i drugi organi državne uprave određeni zakonom. Poslovi državne uprave i broj ministarstava određuju se zakonom (to su Zakon o ministarstvima i drugi propisi). Unutrašnje uređenje ministarstava i drugih organa državne uprave i organizacija propisuje Vlada.
Ustav Republike Srbije takođe predviđa da se u interesu efikasnijeg i racionalnijeg ostvarivanja prava i obaveza građana i zadovoljavanja njihovih potreba od neposrednog interesa za život i rad, zakonom može poveriti obavljanje određenih poslova iz nadležnosti Republike Srbije autonomnoj pokrajini i jedinici lokalne samouprave. Pojedina javna ovlašćenja se mogu zakonom poveriti i preduzećima, ustanovama, organizacijama i pojedincima. Javna ovlašćenja se mogu zakonom poveriti i posebnim organima preko kojih se ostvaruje regulatorna funkcija u pojedinim oblastima ili delatnostima.
Republika Srbija, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave mogu osnovati javne službe. Delatnosti i poslovi zbog kojih se osnivaju javne službe, njihovo uređenje i rad propisuje se zakonom.
Šta predstavlja jedinstveno upravno mesto ili tzv. „jednošalterski sistem” u državnoj upravi?
S obzirom na činjenicu da je javna uprava najjednostavnije rečeno servis građana koji omogućava ostvarivanje njihovih prava i izvršavanje određenih obaveza, u cilju smanjenja administrativnog opterećenja i pojednostavljivanja upravnog postupka, Zakon o opštem upravnom postupku je predvideo uspostavljanje jedinstvenog upravnog mesta. Jedinstveno upravno mesto ili tzv. „jednošalterski sistem” podrazumeva da građani ne moraju da idu od institucije do institucije i prikupljaju potrebna dokumenta, već sve mogu da završe na jednom “šalteru”, što omogućava uštedu vremena građana, brz i efikasan rad državne uprave. Uslov za funkcionisanje ovog sistema jeste digitalizacija rada organa državne uprave, međusobno povezivanje baza podataka različitih državnih institucija i razmena istih s obzirom na prirodu konkretne pravne stvari.
Ako je za ostvarivanje jednog ili više prava potrebno postupanje jednog ili više organa, stranka se obraća jedinstvenom upravnom mestu. Uspostavljanjem jedinstvenog upravnog mesta ne utiče se na nadležnost organa niti na pravo stranke da se direktno obraća nadležnom organu.
Na jedinstvenom upravnom mestu vrši se:
1) poučavanje podnosioca zahteva, na način kako bi to činio nadležni organ, o tome šta je sve organima potrebno da bi postupili po zahtevu;
2) primanje zahteva za priznavanje prava ili drugo postupanje u upravnoj stvari, mišljenja, objašnjenja, komentara, kao i dokumenata i pravnih sredstava, saglasno propisu, i njihovo dostavljanje nadležnim organima;
3) obaveštavanje podnosioca zahteva o tome koje je radnje preduzeo nadležni organ i pravnim aktima koje je doneo.
Ove radnje mogu se vršiti elektronskim putem, putem pošte, ili na drugi pogodan način.
Rokovi za odlučivanje o zahtevu stranke pred nadležnim organima počinju da teku od kada je podnet uredan zahtev na jedinstvenom upravnom mestu. Bliže uslove, kriterijume i merila koji se primenjuju u postupku određivanja jedinstvenog upravnog mesta, kao i način saradnje nadležnih organa u vezi sa postupanjem i obavljanjem poslova na jedinstvenom upravnom mestu propisuje Vlada.
Šta znači tzv. “ćutanje uprave” i na koji način građani u takvim situacijama mogu da ostvare svoja prava pred organom državne uprave?
Prema Zakonu o opštem upravnom postupku, izdavanje rešenja je donošenje i obaveštavanje stranke o donetom rešenju.
Kada je postupak pokrenut po zahtevu stranke ili po službenoj dužnosti, a u interesu stranke, i kada se o upravnoj stvari odlučuje u postupku neposrednog odlučivanja, organ je dužan da izda rešenje najkasnije u roku od 30 dana od pokretanja postupka.
Kad je postupak pokrenut po zahtevu stranke ili po službenoj dužnosti, a u interesu stranke, i kada se o upravnoj stvari ne odlučuje u postupku neposrednog odlučivanja, organ je dužan da izda rešenje najkasnije u roku od 60 dana od pokretanja postupka.
Ukoliko organ uprave nije izdao rešenje protiv koga je dopuštena žalba u propisanom roku, onda će stranka imati pravo da izjavi žalbu kao da je njen zahtev odbijen, a u slučaju kada žalba nije dopuštena, a organ nije odlučio o zahtevu u propisanom roku, tada će stranka imati pravo da pokrene upravni spor. Navedeni slučajevi se nazivaju tzv. “ćutanje uprave”. Ova prava može da koristi stranka na osnovu čijeg zahteva je pokrenut upravni postupak, kao i ona u čijem je interesu pokrenut postupak po službenoj dužnosti. Protivna stranka ne može da koristi to pravo. U izuzetnim slučajevima “ćutanje uprave” može označavati tzv. pozitivnu pretpostavku, tj. smatraće se da je organ rešio pozitivno za stranku, jedino kada je to predviđeno zakonom, u skladu sa članom 151. stav 5. Zakona o opštem upravnom postupku (Stranka nema pravo na žalbu ako je posebnim zakonom predviđeno da se neizdavanje rešenja u zakonom određenom roku smatra usvajanjem zahteva stranke).
Pokrajinska autonomija i lokalna samouprava
Prema Ustavu Republike Srbije pravo građana na pokrajinsku autonomiju i lokalnu samoupravu omogućava ograničavanje državne vlasti, i podleže samo nadzoru ustavnosti i zakonitosti.
Građani mogu ostvariti pravo na pokrajinsku autonomiju i lokalnu samoupravu neposredno ili preko svojih slobodno izabranih predstavnika. Autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave imaju status pravnih lica.
Jedinice lokalne samouprave nadležne su u pitanjima koja se, na svrsishodan način, mogu ostvarivati unutar jedinice lokalne samouprave, a autonomne pokrajine u pitanjima koja se, na svrsishodan način, mogu ostvarivati unutar autonomne pokrajine, u kojima nije nadležna Republika Srbija. Koja su pitanja od republičkog, pokrajinskog i lokalnog značaja određuje se zakonom.
Republika Srbija može zakonom poveriti autonomnim pokrajinama i jedinicama lokalne samouprave pojedina pitanja iz svoje nadležnosti. Autonomna pokrajina može odlukom poveriti jedinicama lokalne samouprave pojedina pitanja iz svoje nadležnosti. Sredstva za vršenje poverenih nadležnosti obezbeđuje Republika Srbija ili autonomna pokrajina, zavisno od toga ko je poverio nadležnosti. Prava i obaveze autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave i ovlašćenja Republike Srbije i autonomnih pokrajina u nadzoru nad vršenjem poverenih nadležnosti uređuju se zakonom.
Autonomne pokrajine, u skladu sa Ustavom i statutom autonomne pokrajine, a jedinice lokalne samouprave, u skladu sa Ustavom i zakonom, samostalno propisuju uređenje i nadležnost svojih organa i javnih službi.
Skupština je najviši organ autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave. Skupštinu autonomne pokrajine čine poslanici, a skupštinu jedinice lokalne samouprave odbornici.
Poslanici i odbornici biraju se na period od četiri godine, na neposrednim izborima tajnim glasanjem, i to poslanici u skladu sa odlukom skupštine autonomne pokrajine, a odbornici, u skladu sa zakonom. U autonomnim pokrajinama i jedinicama lokalne samouprave u kojima živi stanovništvo mešovitog nacionalnog sastava, omogućuje se srazmerna zastupljenost nacionalnih manjina u skupštinama, u skladu sa zakonom.
Autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave sarađuju sa odgovarajućim teritorijalnim zajednicama i jedinicama lokalne samouprave drugih država, u okviru spoljne politike Republike Srbije, uz poštovanje teritorijalnog jedinstva i pravnog poretka Republike Srbije.
Autonomne pokrajine
Autonomne pokrajine su autonomne teritorijalne zajednice osnovane Ustavom, u kojima građani ostvaruju pravo na pokrajinsku autonomiju.
Republika Srbija ima Autonomnu pokrajinu Vojvodinu i Autonomnu pokrajinu Kosovo i Metohija. Suštinska autonomija Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija urediće se posebnim zakonom koji se donosi po postupku predviđenom za promenu Ustava.
Nove autonomne pokrajine mogu se osnivati, a već osnovane ukidati ili spajati po postupku predviđenom za promenu Ustava. Predlog za osnivanje novih ili ukidanje, odnosno spajanje postojećih autonomnih pokrajina utvrđuju građani na referendumu, u skladu sa zakonom.
Teritorija autonomnih pokrajina i uslovi pod kojima se može promeniti granica između autonomnih pokrajina određuje se zakonom. Teritorija autonomnih pokrajina ne može se menjati bez saglasnosti njenih građana izražene na referendumu, u skladu sa zakonom.
Autonomne pokrajine, u skladu sa Ustavom i svojim statutom, uređuju nadležnost, izbor, organizaciju i rad organa i službi koje osnivaju.
Autonomne pokrajine, u skladu sa zakonom, uređuju pitanja od pokrajinskog značaja u oblasti:
1. prostornog planiranja i razvoja;
2. poljoprivrede, vodoprivrede, šumarstva, lova, ribolova, turizma, ugostiteljstva, banja i lečilišta, zaštite životne sredine, industrije i zanatstva, drumskog, rečnog i železničkog saobraćaja i uređivanja puteva, priređivanja sajmova i drugih privrednih manifestacija;
3. prosvete, sporta, kulture, zdravstvene i socijalne zaštite i javnog informisanja na pokrajinskom nivou.
Autonomne pokrajine se staraju o ostvarivanju ljudskih i manjinskih prava, u skladu sa zakonom; utvrđuju simbole pokrajine i način njihovog korišćenja; upravljaju pokrajinskom imovinom na način predviđen zakonom; u skladu sa Ustavom i zakonom, imaju izvorne prihode, obezbeđuju sredstva jedinicama lokalne samouprave za obavljanje poverenih poslova, donose svoj budžet i završni račun.
Autonomna pokrajina ima izvorne prihode kojima finansira svoje nadležnosti. Vrste i visina izvornih prihoda autonomnih pokrajina određuju se zakonom. Zakonom se određuje učešće autonomnih pokrajina u delu prihoda Republike Srbije.
Budžet Autonomne pokrajine Vojvodine iznosi najmanje 7% u odnosu na budžet Republike Srbije, s tim što se tri sedmine od budžeta Autonomne pokrajine Vojvodine koristi za finansiranje kapitalnih rashoda.
Najviši pravni akt autonomne pokrajine je statut koji donosi njena skupština, uz prethodnu saglasnost Narodne skupštine. O pitanjima iz svoje nadležnosti autonomna pokrajina donosi odluke i druga opšta akta.
Vlada može pred Ustavnim sudom pokrenuti postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti odluke autonomne pokrajine, pre njenog stupanja na snagu. U tom slučaju, Ustavni sud može, do donošenja svoje odluke, odložiti stupanje na snagu osporene odluke autonomne pokrajine.
Organ određen statutom autonomne pokrajine ima pravo žalbe Ustavnom sudu ako se pojedinačnim aktom ili radnjom državnog organa ili organa jedinice lokalne samouprave onemogućava vršenje nadležnost autonomne pokrajine. Takođe, organ određen statutom autonomne pokrajine može pokrenuti postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti zakona i drugog opšteg akta Republike Srbije ili opšteg akta jedinice lokalne samouprave kojim se povređuje pravo na pokrajinsku autonomiju.
Lokalna samouprava
Jedinice lokalne samouprave su opštine, gradovi i grad Beograd. Teritorija i sedište jedinice lokalne samouprave određuje se zakonom. Osnivanju, ukidanju i promeni teritorije jedinice lokalne samouprave prethodi referendum na teritoriji te jedinice lokalne samouprave.
Poslovi jedinice lokalne samouprave finansiraju se iz izvornih prihoda jedinice lokalne samouprave, budžeta Republike Srbije, u skladu sa zakonom, i budžeta autonomne pokrajine, kada je autonomna pokrajina poverila jedinicama lokalne samouprave obavljanje poslova iz svoje nadležnosti, u skladu sa odlukom skupštine autonomne pokrajine.
Opštine se osnivaju i ukidaju zakonom. Grad se osniva zakonom, u skladu sa kriterijumima predviđenim zakonom kojim se uređuje lokalna samouprava.
Grad ima nadležnosti koje su Ustavom poverene opštini, a zakonom mu se mogu poveriti i druge nadležnosti.
Statutom grada može se predvideti da se na teritoriji grada obrazuju dve ili više gradskih opština. Statutom grada se uređuju poslovi iz nadležnosti grada koje vrše gradske opštine.
Položaj grada Beograda, glavnog grada Republike Srbije, uređuje se zakonom o glavnom gradu i statutom grada Beograda. Grad Beograd ima nadležnosti koje su Ustavom i zakonom poverene opštini i gradu, a zakonom o glavnom gradu mogu mu se poveriti i druge nadležnosti.
Opština, preko svojih organa, u skladu sa zakonom:
1. uređuje i obezbeđuje obavljanje i razvoj komunalnih delatnosti;
2. uređuje i obezbeđuje korišćenje građevinskog zemljišta i poslovnog prostora;
3. stara se o izgradnji, rekonstrukciji, održavanju i korišćenju lokalnih puteva i ulica i drugih javnih objekata od opštinskog značaja; uređuje i obezbeđuje lokalni prevoz;
4. stara se o zadovoljavanju potreba građana u oblasti prosvete, kulture, zdravstvene i socijalne zaštite, dečije zaštite, sporta i fizičke kulture;
5. stara se o razvoju i unapređenju turizma, zanatstva, ugostiteljstva i trgovine;
6. stara se o zaštiti životne sredine, zaštiti od elementarnih i drugih nepogoda; zaštiti kulturnih dobara od značaja za opštinu;
7. zaštiti, unapređenju i korišćenju poljoprivrednog zemljišta;
8. obavlja i druge poslove određene zakonom.
Opština samostalno, u skladu sa zakonom, donosi svoj budžet i završni račun, urbanistički plan i program razvoja opštine, utvrđuje simbole opštine i njihovu upotrebu; stara se o ostvarivanju, zaštiti i unapređenju ljudskih i manjinskih prava, kao i o javnom informisanju u opštini; samostalno upravlja opštinskom imovinom, u skladu sa zakonom; propisuje prekršaje za povrede opštinskih propisa u skladu sa zakonom.
Najviši pravni akt opštine je statut koji donosi skupština opštine. Skupština opštine donosi opšte akte iz svoje nadležnosti, usvaja budžet i završni račun opštine, donosi plan razvoja i prostorni plan opštine, raspisuje opštinski referendum i vrši druge poslove određene zakonom i statutom.
Organi opštine su skupština opštine i drugi organi određeni statutom, u skladu sa zakonom. Skupština opštine odlučuje o izboru izvršnih organa opštine, u skladu sa zakonom i statutom. Izbor izvršnih organa grada i grada Beograda uređuje se zakonom.
Vlada je dužna da obustavi od izvršenja opšti akt opštine za koji smatra da nije saglasan Ustavu ili zakonu i da u roku od pet dana pokrene postupak za ocenjivanje njegove ustavnosti ili zakonitosti, a pod uslovima određenim zakonom, može raspustiti skupštinu opštine. Istovremeno sa raspuštanjem skupštine opštine, Vlada imenuje privremeni organ koji obavlja poslove iz nadležnosti skupštine, vodeći računa o političkom i nacionalnom sastavu raspuštene skupštine opštine.
Organ određen statutom opštine ima pravo žalbe Ustavnom sudu ako se pojedinačnim aktom ili radnjom državnog organa ili organa jedinice lokalne samouprave onemogućava vršenje nadležnosti opštine. Takođe, organ određen statutom opštine može da pokrene postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti zakona i drugog opšteg akta Republike Srbije ili autonomne pokrajine kojim se povređuje pravo na lokalnu samoupravu.
Pregled organa Autonomne pokrajine Vojvodine i jedinica lokalne samouprave
Organi Autonomne pokrajine Vojvodine:
1. Skupština autonomne pokrajine
3. Predsednik Pokrajinske vlade
4. Pokrajinska uprava
5. Pokrajinski zaštitnik građana – Ombudsman
Organi jedinica lokalne samouprave:
1. Skupština opštine/grada
2. Predsednik opštine/gradonačelnik
3. Opštinsko/gradsko veće
4. Opštinska/gradska uprava kojom rukovodi načelnik
5. Lokalni ombudsman u skladu sa Zakonom o lokalnoj samoupravi (nije obavezno ustanovljavanje ovog organa)
